70.000 năm trước con người cũng chỉ là loài động vật nhỏ bé. Tác động của con người thời tiền sử đối với thế giới là rất nhỏ bé, nhỏ bé hơn so với loài sứa, chim gõ kiến hay ong vò vẽ.
Tuy nhiên, ngày nay, con người lại đang là lực lượng kiểm soát hành tinh này. Làm thế nào chúng ta đạt được điều đó? Bí quyết thành công của chúng ta là gì? Điều gì đã biến chúng ta từ những con vượn không có vai trò đáng kể trong tự nhiên thành loài người đang thống trị thế giới.
Chúng ta thường tìm kiếm sự khác biệt giữa con người và các động vật khác ở cấp độ cá thể. Chúng ta muốn tin rằng có một cái gì đó đặc biệt về cơ thể con người hoặc bộ não con người làm cho mỗi cá nhân vượt trội hơn rất nhiều so với một loài khác như con chó, con lợn hoặc tinh tinh. Nhưng sự thật thì con người rất giống với tinh tinh. Nếu bạn đặt một người và một con tinh tinh cùng nhau trên một hòn đảo đơn độc, để xem ai sống sót tốt hơn, tôi chắc chắn sẽ là con tinh tinh.
Sự khác biệt thực sự giữa chúng ta và các động vật khác là ở cấp độ tập thể. Con người kiểm soát thế giới vì chúng ta là loài động vật duy nhất có thể hợp tác linh hoạt với số lượng lớn. Kiến và ong cũng có thể làm việc với nhau với số lượng lớn, nhưng chúng thực hiện một cách rất cứng nhắc. Nếu một tổ ong đang đối mặt với một mối đe dọa mới hoặc một cơ hội mới, những con ong không thể tái tạolại hệ thống xã hội của chúng chỉ trong một đêm để đối phó tốt hơn. Chúng không thể giết ong chúa và thiết lập một xã hội mới. Sói và tinh tinh hợp tác linh hoạt hơn nhiều so với kiến, nhưng chúng chỉ có thể làm như vậy với một số lượng nhỏ các cá thể có mối quan hệ thân thiết. Với sói và tinh tinh, sự hợp tác dựa trên sự quen biết cá nhân. Nếu tôi là một con tinh tinh và tôi muốn hợp tác với bạn, tôi phải biết: Bạn là loại tinh tinh nào? Bạn có phải là một con tinh tinh tốt hay là một con tinh tinh ác? Làm thế nào tôi có thể hợp tác với bạn nếu tôi không biết bạn?
Chỉ có loài người mới có thể hợp tác theo những cách cực kỳ linh hoạt với vô số người lạ. Khi đối đầu 1-1, tinh tinh có thể tốt hơn chúng ta. Nhưng khi 1.000 người đối đầu với 1.000 con tinh tinh, loài người sẽ giành chiến thắng dễ dàng vì lý do đơn giản là 1.000 tinh tinh không bao giờ có thể hợp tác hiệu quả. Đặt 100.000 con tinh tinh ở Phố Wall hoặc Sân vận động Yankee, và bạn sẽ thấy chúng hỗn loạn. Nhưng khi 100.000 người ở đó, và bạn sẽ có được mạng lưới thương mại và các cuộc thi thể thao.
Tất nhiên việc hợp tác không phải lúc nào cũng tốt đẹp. Tất cả những điều khủng khiếp mà con người đã và đang làm trong suốt lịch sử cũng là sản phẩm của sự hợp tác. Nhà tù, lò mổ và trại tập trung cũng là hệ thống hợp tác quần chúng. Loài tinh tinh không có nhà tù, lò mổ hoặc trại tập trung.
Tuy nhiên, làm thể nào để con người trở thành loài duy nhất có khả năng hợp tác linh hoạt với số lượng lớn. Câu trả lời chính là trí tưởng tượng. Chúng ta có thể hợp tác với nhiều người lạ vì chúng ta có thể phát minh ra những câu chuyện hư cấu, truyền bá chúng và thuyết phục hàng triệu người lạ tin vào chúng. Miễn là mọi người tin vào cùng một hư cấu đó, tất cả chúng ta đều tuân theo luật tương tự, và do đó có thể hợp tác hiệu quả.
Đây là điều mà chỉ con người mới làm được. Bạn không bao giờ có thể thuyết phục một con tinh tinh đưa cho bạn một quả chuối bằng cách hứa rằng sau khi nó chết, nó sẽ đến Thiên đường và nhận được vô số chuối cho những việc làm tốt của mình. Không có con tinh tinh nào tin một câu chuyện như vậy. Chỉ có con người tin những câu chuyện như vậy. Đây là lý do tại sao chúng ta thống trị thế giới, trong khi tinh tinh bị nhốt trong vườn thú và phòng thí nghiệm để nghiên cứu.
Tương tự thế, rất dễ chấp nhận rằng các mạng lưới hợp tác tôn giáo cũng dựa trên những câu chuyện hư cấu. Mọi người cùng nhau xây dựng một nhà thờ hoặc cùng nhau tham gia các cuộc viễn chinh vì họ tin những câu chuyện tương tự về Thiên Chúa. Những điều tương tự khác cũng đúng với tất cả các loại hình hợp tác quy mô lớn khác của con người. Lấy ví dụ hệ thống pháp lý của chúng ta. Ngày nay, hầu hết các hệ thống pháp lý đều dựa trên niềm tin vào quyền con người. Nhưng nhân quyền lại là một thứ hư cấu, giống như đức Thiên Chúa và Thiên đàng. Trong thực tế, con người không có quyền, giống như tinh tinh hay sói không có quyền. Lược sử loài người bạn sẽ không tìm thấy bất cứ một quyền gì. Nơi duy nhất tồn tại quyền con người là trong những câu chuyện chúng ta nghĩ ravà kể cho nhau. Nhân quyền có thể là một câu chuyện rất hấp dẫn, nhưng nó cũng chỉ là một câu chuyện.
Một cơ chế tương tự như trong chính trị. Giống như chúa và nhân quyền, quốc gia cũng là hư cấu. Một ngọn núi là một cái gì đó có thật. Bạn có thể nhìn thấy nó, chạm vào nó, ngửi nó. Nhưng những cái tên như Mỹ hoặc Israel không phải là một thực tế vật chất. Bạn không thể nhìn thấy chúng, chạm vào chúng hoặc ngửi thấy chúng. Chúng chỉ là những câu chuyện mà con người phát minh ra.
Điều này cũng tương tự với các mạng lưới kinh tế hợp tác. Lấy đồng đô-la làm ví dụ. Bản chất tự nó không hề có giá trị. Bạn không thể ăn nó, uống hoặc mặc nó. Nhưng bây giờ đi cùng với một số bậc thầy kể chuyện như Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang và Tổng thống Mỹ, sẽ thuyết phục chúng ta tin rằng mảnh giấy màu xanh lá cây này có giá trị bằng năm quả chuối. Miễn là hàng triệu người tin vào câu chuyện này, mảnh giấy màu xanh lá cây đó thực sự có giá trị bằng năm quả chuối. Bây giờ tôi có thể đi siêu thị, đưa một mảnh giấy vô giá trị cho một người hoàn toàn xa lạ mà tôi chưa bao giờ gặp trước đây và nhận lại chuối thực sự. Bạn hãy thử làm điều đó với một con tinh tinh!
Thật vậy, tiền có lẽ là tiểu thuyết thành công nhất từng được con người phát minh ra. Có thể không phải tất cả mọi người tin vào Thiên Chúa, hoặc nhân quyền, hay Mỹ. Nhưng mọi người đều tin vào tiền và giá trị của nó. Ngay cả Osama bin Laden, người ghét tôn giáo Mỹ, chính trị Mỹ và văn hóa Mỹ - cũng không hề "chê" đô la Mỹ.
Tóm lại, trong khi tất cả các loài động vật chỉ sống trong một thế giới tự nhiêncủa sông suối, cỏ cây và muông thú, thì con người chúng ta sống trong thế giới kép. Những dòng sông, cây cối và muông thú nằm trong thế giới của chúng ta. Trên thực tế khách quan đó, chúng ta đã xây dựng một lớp thực tế giả tạo thứ hai, bao gồm các thực thể hư cấu như Liên minh châu Âu, Thiên Chúa, đồng đô la và nhân quyền.
Và khi thời gian trôi qua, những thực thể hư cấu này đã trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết, để ngày nay chúng là những thế lực mạnh nhất trên thế giới. Sự sống còn của cây cối, sông suối và động vật hiện phụ thuộc vào mong muốn và quyết định của các thực thể hư cấu như Mỹ và Ngân hàng Thế giới - những thực thể chỉ tồn tại trong trí tưởng tượng của chúng ta.
Chúng ta thường tìm kiếm sự khác biệt giữa con người và các động vật khác ở cấp độ cá thể. Chúng ta muốn tin rằng có một cái gì đó đặc biệt về cơ thể con người hoặc bộ não con người làm cho mỗi cá nhân vượt trội hơn rất nhiều so với một loài khác như con chó, con lợn hoặc tinh tinh. Nhưng sự thật thì con người rất giống với tinh tinh. Nếu bạn đặt một người và một con tinh tinh cùng nhau trên một hòn đảo đơn độc, để xem ai sống sót tốt hơn, tôi chắc chắn sẽ là con tinh tinh.
Sự khác biệt thực sự giữa chúng ta và các động vật khác là ở cấp độ tập thể. Con người kiểm soát thế giới vì chúng ta là loài động vật duy nhất có thể hợp tác linh hoạt với số lượng lớn. Kiến và ong cũng có thể làm việc với nhau với số lượng lớn, nhưng chúng thực hiện một cách rất cứng nhắc. Nếu một tổ ong đang đối mặt với một mối đe dọa mới hoặc một cơ hội mới, những con ong không thể tái tạolại hệ thống xã hội của chúng chỉ trong một đêm để đối phó tốt hơn. Chúng không thể giết ong chúa và thiết lập một xã hội mới. Sói và tinh tinh hợp tác linh hoạt hơn nhiều so với kiến, nhưng chúng chỉ có thể làm như vậy với một số lượng nhỏ các cá thể có mối quan hệ thân thiết. Với sói và tinh tinh, sự hợp tác dựa trên sự quen biết cá nhân. Nếu tôi là một con tinh tinh và tôi muốn hợp tác với bạn, tôi phải biết: Bạn là loại tinh tinh nào? Bạn có phải là một con tinh tinh tốt hay là một con tinh tinh ác? Làm thế nào tôi có thể hợp tác với bạn nếu tôi không biết bạn?
Chỉ có loài người mới có thể hợp tác theo những cách cực kỳ linh hoạt với vô số người lạ. Khi đối đầu 1-1, tinh tinh có thể tốt hơn chúng ta. Nhưng khi 1.000 người đối đầu với 1.000 con tinh tinh, loài người sẽ giành chiến thắng dễ dàng vì lý do đơn giản là 1.000 tinh tinh không bao giờ có thể hợp tác hiệu quả. Đặt 100.000 con tinh tinh ở Phố Wall hoặc Sân vận động Yankee, và bạn sẽ thấy chúng hỗn loạn. Nhưng khi 100.000 người ở đó, và bạn sẽ có được mạng lưới thương mại và các cuộc thi thể thao.
Tất nhiên việc hợp tác không phải lúc nào cũng tốt đẹp. Tất cả những điều khủng khiếp mà con người đã và đang làm trong suốt lịch sử cũng là sản phẩm của sự hợp tác. Nhà tù, lò mổ và trại tập trung cũng là hệ thống hợp tác quần chúng. Loài tinh tinh không có nhà tù, lò mổ hoặc trại tập trung.
Tuy nhiên, làm thể nào để con người trở thành loài duy nhất có khả năng hợp tác linh hoạt với số lượng lớn. Câu trả lời chính là trí tưởng tượng. Chúng ta có thể hợp tác với nhiều người lạ vì chúng ta có thể phát minh ra những câu chuyện hư cấu, truyền bá chúng và thuyết phục hàng triệu người lạ tin vào chúng. Miễn là mọi người tin vào cùng một hư cấu đó, tất cả chúng ta đều tuân theo luật tương tự, và do đó có thể hợp tác hiệu quả.
Tương tự thế, rất dễ chấp nhận rằng các mạng lưới hợp tác tôn giáo cũng dựa trên những câu chuyện hư cấu. Mọi người cùng nhau xây dựng một nhà thờ hoặc cùng nhau tham gia các cuộc viễn chinh vì họ tin những câu chuyện tương tự về Thiên Chúa. Những điều tương tự khác cũng đúng với tất cả các loại hình hợp tác quy mô lớn khác của con người. Lấy ví dụ hệ thống pháp lý của chúng ta. Ngày nay, hầu hết các hệ thống pháp lý đều dựa trên niềm tin vào quyền con người. Nhưng nhân quyền lại là một thứ hư cấu, giống như đức Thiên Chúa và Thiên đàng. Trong thực tế, con người không có quyền, giống như tinh tinh hay sói không có quyền. Lược sử loài người bạn sẽ không tìm thấy bất cứ một quyền gì. Nơi duy nhất tồn tại quyền con người là trong những câu chuyện chúng ta nghĩ ravà kể cho nhau. Nhân quyền có thể là một câu chuyện rất hấp dẫn, nhưng nó cũng chỉ là một câu chuyện.
Một cơ chế tương tự như trong chính trị. Giống như chúa và nhân quyền, quốc gia cũng là hư cấu. Một ngọn núi là một cái gì đó có thật. Bạn có thể nhìn thấy nó, chạm vào nó, ngửi nó. Nhưng những cái tên như Mỹ hoặc Israel không phải là một thực tế vật chất. Bạn không thể nhìn thấy chúng, chạm vào chúng hoặc ngửi thấy chúng. Chúng chỉ là những câu chuyện mà con người phát minh ra.
Điều này cũng tương tự với các mạng lưới kinh tế hợp tác. Lấy đồng đô-la làm ví dụ. Bản chất tự nó không hề có giá trị. Bạn không thể ăn nó, uống hoặc mặc nó. Nhưng bây giờ đi cùng với một số bậc thầy kể chuyện như Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang và Tổng thống Mỹ, sẽ thuyết phục chúng ta tin rằng mảnh giấy màu xanh lá cây này có giá trị bằng năm quả chuối. Miễn là hàng triệu người tin vào câu chuyện này, mảnh giấy màu xanh lá cây đó thực sự có giá trị bằng năm quả chuối. Bây giờ tôi có thể đi siêu thị, đưa một mảnh giấy vô giá trị cho một người hoàn toàn xa lạ mà tôi chưa bao giờ gặp trước đây và nhận lại chuối thực sự. Bạn hãy thử làm điều đó với một con tinh tinh!
Thật vậy, tiền có lẽ là tiểu thuyết thành công nhất từng được con người phát minh ra. Có thể không phải tất cả mọi người tin vào Thiên Chúa, hoặc nhân quyền, hay Mỹ. Nhưng mọi người đều tin vào tiền và giá trị của nó. Ngay cả Osama bin Laden, người ghét tôn giáo Mỹ, chính trị Mỹ và văn hóa Mỹ - cũng không hề "chê" đô la Mỹ.
Tóm lại, trong khi tất cả các loài động vật chỉ sống trong một thế giới tự nhiêncủa sông suối, cỏ cây và muông thú, thì con người chúng ta sống trong thế giới kép. Những dòng sông, cây cối và muông thú nằm trong thế giới của chúng ta. Trên thực tế khách quan đó, chúng ta đã xây dựng một lớp thực tế giả tạo thứ hai, bao gồm các thực thể hư cấu như Liên minh châu Âu, Thiên Chúa, đồng đô la và nhân quyền.
Và khi thời gian trôi qua, những thực thể hư cấu này đã trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết, để ngày nay chúng là những thế lực mạnh nhất trên thế giới. Sự sống còn của cây cối, sông suối và động vật hiện phụ thuộc vào mong muốn và quyết định của các thực thể hư cấu như Mỹ và Ngân hàng Thế giới - những thực thể chỉ tồn tại trong trí tưởng tượng của chúng ta.
Tags:
Life